Veit du kva som skjer med pengane dine når du døyr?

Hovudgrunnen til at arvingar hamnar i konflikt når mor og far fell frå, er at ein ikkje har ordna opp på førehand. Mor og far har ikkje sett opp testament eller avklart kva som skal skje med eigedelane sine, i tru om at det kjem til å ordne seg.

- I prinsippet bør alle foreldre som har litt pengar eller eigedomar ordne opp på førehand, anten ved forskot på arv eller ved å skrive testament/arvepakt, seier Finn Olav Elde, partner i Bull & Co. advokatfirma.

Det skal ikkje mykje til før eitarveoppgjør blir ein komplisert affære. Arv handlar nemleg ikkje berre om verdiar, men også om sterke kjensler. Tek du bevisste val før du døyr, kan arvingane spare mykje pengar, og ikkje minst vil det hjelpe til å bevare familiefreden.

Her er forsikringane som sikrer dine nærmaste

Når dødsbu skal skiftast
- Når nokon dør, går alt dei etterlet seg inn i eit dødsbu. Dødsbuet består av formuen, gjelda, rettane og forpliktingane til avdøde. Det første arvingane må ta stilling til er om dødsbuet skal skiftast («gjøres opp) privat eller offentleg, eller om eventuell attlevande ektefelle skal sitje i såkalla uskiftet bu, forklarer Rolf Mæhle, fagsjef i Finans Noreg.

Dei fleste ektepar har i dag felleseige. Det opphøyr når den eine parten døyr. Då skal verdiane etter den avdøde fordelast mellom enkja eller enkjemannen, barn og andre arvingar. Dette kan føre til ei stor økonomisk og personleg belastning for den attlevande ektefellen. Uskiftet bu utset delinga av dødsbuet til også den andre ektefellen fell frå.

98 prosent av alle dødsbu blir gjord opp i eit privat skifteoppgjer. Dette er mindre kostbart og tidkrevjande enn offentleg skifte, men inneber at arvingane også tek på seg ansvaret for gjelda til avdød. Dersom dei bestemmer seg for eit privat skifte, har dei 60 dagar på seg til å sende inn melding om dette. Deretter sender tingretten ein skifte- eller uskifteattest.

Skifteattest gir disposisjonsrett
Skifteattesten kjem vanlegvis etter 1-2 veker dersom alle arvingane har underskrive skifteskjemaet, og dermed påteken seg gjeldsansvaret. Dersom berre ein eller nokre arvingar har skrive under på skjemaet, kan den først gis 60 dagar etter dødsfallet.

- Skifteattesten gir arvingane rett til å disponere eigedelane til dei avdød. Det omfattar for eksempel å avslutte bankkontoar, selje verdipapir og eigedom og inngå avtalar, opplyser Mæhle.
Det er berre den eller dei som har påteken seg ansvaret for gjelda til avdød som vil få disposisjonsrett over dødsbuet sin. Det betyr i praksis at dersom ein vel privat skifte, vil ein berre ha rett til å arve dersom ein tek på seg gjeldsansvaret. Er det snakk om store verdiar, kan det også vere lure å få hjelp av ein advokat når dødsbuet skal fordelast.

Andre rettar?
Det er ikkje berre pengar og hus som inngår i eit dødsbu. Ofte kan dei attlevande ha krav på utbetalingar i form av blant annan pensjon eller forsikringsoppgjer.

Når det gjeld pensjon, er hovudregelen at innskotspensjon inngår i arveoppgjøret, mens ytelsespensjon går tilbake til statskassa. Men som alltid, ingen regel utan unnatak. Mange har gode forsikringar gjennom arbeidsgivaren sin, som vil gi utbetaling til dei attlevande. Det kan vere lurt å undersøkje kva medlemskap, forsikringar og pensjonsordningar du har som gir rett til utbetaling, og notere det ned. På den måten vil det vere mykje enklare for arvingane å få oversikt over verdiane i dødsbuet.

Synest du pensjon er vanskeleg? Her får du kortversjonen

Opprett testament
Du står sjølvsagt helt fritt til å selje, gi bort eller bruke opp verdiane dine mens du framleis lever. Har du derimot eigedelar og verdiar som du ønskjer å gi vidare, anbefaler Elde å opprette eit testament/arvepakt eller å gjennomføre eit generasjonsskifte.

- Eg kan ikkje få understreka nok kor viktig det er å gjennomføre eit generasjonsskifte på førehand. Opprett også eit testament eller ei arvepakt, så er ting ordna i framkant, seier han.

Gjennom eit testament kan du til ein viss grad sjølv bestemme kva som skal skje med pengane dine når du døyr. Du kan ikkje gjere barn eller ektefelle arvelause, men når pliktdelsarven er fordelt, kan du sjølv velje kven som skal motta resten. Eit testament kan også langt på veg hindre konfliktar, eller kjensla av urettferd. Ein viktig funksjon ved opprettinga av eit testament er også at det gir informasjon og åpenhet frå foreldra til barna.

- Ofte opplever eg at arvingar sit igjen og lurer på kvifor mor og far har gjort dette, kanskje spesielt i dei oppgjera kor det er snakk om store verdiar. Eit testament/arvepakt er det viktigaste verktøyet ditt til å kontrollere kva som skjer med pengane dine når du døyr. Er det særkullsbarn i biletet så er arvepakt enda viktigare, seier Elde.

Han påpeker at det også er viktig å hugse på at «barna», altså dei som arvar, gjerne er 50-60 år når dei arvar.
-  Derfor anbefaler eg alltid å leggje inn ein særeigeklausul i testamentet, sidan dei fleste arvingane er gift, eller å gi arven til barnebarna. Er barna mindreårige, kan du sjølv velje ei verje som forvaltar arven på deira vegner i staden for overformynderiet, legg Elde til.