Gode val for i dag – og i morgon

Korleis kan du og eg bidra i kvardagen for å behandle planeten og kvarandre betre? Ingen kan gjere alt – men vi kan alle gjere noko. Sjå dei gode tipsa våre!

I åra som kjem, må samfunnet vårt endre seg for å bli meir berekraftig. Styresmaktene og bedriftene må gjere store delar av jobben, men mykje kan du og eg også gjere sjølve. Gjennom å gjere meir berekraftige val gjer vi det også lettare for andre å skape endring. Når fleire reiser med bussen, blir det til dømes lettare for kommunane å satse på eit betre busstilbod, og jo fleire som kjøper brukt, dess fleire spennande bruktbutikkar kjem vi til å få å velje i.

Behovet for å auke merksemda rundt berekraft treffer nesten alle område av livet vårt, og det kan vere vanskeleg å vite kvar du bør starte. Derfor har vi samla saman nokre tips til korleis du kan gjere kvardagen din meir berekraftig, avhengig av forbruk, livssituasjon og interesser.

Ingen kan gjere alt, men vi kan alle gjere noko

Begynner du med eitt område og blir skikkeleg god på det, vil du kanskje også synast det er motiverande å prøve deg på fleire ting etter kvart?

Gode tips for bustaden din

For dei fleste av oss står bustaden for ein stor del av både energiforbruket og utgiftene. Det er særleg straumforbruket til oppvarming og varmt vatn som gjer utslag for dei fleste av oss. Å få oversikt over energistandarden og straumforbruket i din eigen bustad kan løne seg, både for lommeboka og klimaet.

Slik kan du ta lure grep for å gjere bustaden din meir energieffektiv

Store grep for store endringar
Planlegg du å flytte eller pusse opp, kan det vere mykje å hente på å setje seg godt inn i energibruk og merking! Dersom du klarer å redusere straumforbruket litt kvar månad, kan det bli mykje i løpet av eit år.

Flytte
Skal du på vising og lurer på kva energimerkinga på bustaden tyder? Les deg opp på energimerking av bustaden før du går på bustadjakt. Det kan spare deg for både utslepp og pengar! Les meir her.

Pusse opp
Skal du pusse opp og lurer på om du bør prioritere nytt kjøkken eller nye vindauge? Nye kjøkkenskåp hjelper ikkje på straumrekninga, men det kan nye vindauge, dører eller isolasjon på loftet gjere. Her finn du tips til kva som kan vere aktuelle tiltak i din bustad.

Små grep i kvardagen
Har du ingen flytte- eller oppussingsplanar, kan det likevel vere smarte grep du kan ta, som å setje tettingslister rundt dører som trekkjer, ta korte dusjar eller senke innetemperaturen. Sidan det ikkje krev store investeringar, sparar du også pengar med ein gong. Her finn du tips til kva som kan vere smarte grep i din bustad.

Gode tips for transport og reise

Kvar du bur og kvar du jobbar, har sjølvsagt mykje å seie for kva grep du kan ta i transporten i kvardagen. Bur du i eit område med god kollektivdekning, har du sjølvsagt fleire val enn der avstandane er lange og bussane få. Men nesten uansett er det ting du kan påverke.

Små og store grep for bil og transport

Store grep for store endringar

Kjøpe bil: Vurderer du å kjøpe bil, er det fleire ting det er greitt å tenkje på. Ein bil skaper utslepp både når han blir produsert, og når han er i bruk. Sjølv om du køyrer elbil, står bilen derfor truleg for ein nokså stor del av utsleppa dine. Å kjøpe ein ny elbil er derfor ikkje nødvendigvis betre for klimaet enn å kjøpe ein brukt drivstoffgniten bensin- eller dieselbil, eller for den del å køyre din gamle bil nokre år ekstra. Skal du uansett kjøpe ny bil, kan ein elbil vere eit lurt val, særleg dersom det er ein liten, lett elbil som brukar mindre straum og er produsert med mindre metall og andre materiale enn ein stor bil.

Selje bil: Bur du i eit byområde med gangavstand til mykje og tilgang til kollektivtilbod og taxi dersom det knip? Kanskje du ikkje treng å eige bil i det heile teke? Billån, forsikringar, drivstoff, vedlikehald, bomavgifter og parkering blir fort mykje til saman i løpet av eit år. Kanskje kan du klare deg med kollektivtrafikk, gonge og sykkel i kvardagen, ein taxitur av og til og ein bil frå eit bilkollektiv når du skal på ein sjeldan langtur? Sjølv om du framleis køyrer bil no og då, blir det mindre køyring i løpet av eit år, og kanskje får du også meir helsebringande rørsle og sparar pengar.

Flyturar og feriar: Sjølv om bilkøyring i kvardagen fort gjev eit vesentleg høgare utslepp i løpet av eit år enn ein flytur eller to, så bidreg flyturar med ein stor del av utsleppa for mange nordmenn. Reiser du på ein ferietur til varmare strøk kvart år og set stor pris på det, er det kanskje ikkje der du treng kutte først. Men blir det mange ferieturar med fly i løpet av eit år, trekkjer du kraftig opp dine personlege utslepp. Kan du finne spennande opplevingar på andre måtar? Her kan du lese meir om korleis du kan berekne klimautsleppet av ulike ferieturar.

Små grep i kvardagen

Køyre mindre: Sjølv om du har ein bil, så sparar du utslepp kvar gong du ikkje brukar han. Finst det alternativ der du bur? Kan du gå eller sykle, reise kollektivt, eller køyre saman med ein nabo eller kollega? Reiser du langt kvar dag, kan det også ha effekt om du til dømes kan reise kollektivt delar av vegen.

Sjekke ut alternativ: Har du ikkje heilt oversikt over kollektivtilbodet der du bur? Det lokale kollektivselskapet er ofte den beste staden å starte for å finne ut kva for moglegheiter som finst i ditt område.

Kanskje du kan utfordre deg sjølv til å teste ut kollektivreiser i kvardagen i ei veke, sjølv om du er usikker på om det vil fungere for deg? Hugs at når du køyrer kollektivt, kan du både duppe av, sjekke TikTok og oppdatere status på vegen utan at det gjer noko, og du treng aldri leite etter parkering.

Gode tips for bruk og gjenbruk

For ein forbrukar kan det vere vanskeleg å vite korleis varene er produserte, kor råmateriala kjem frå og korleis arbeidarane blir behandla. Sjølv om noko er produsert «reint», kan vi ikkje fortsetje å bruke like mykje av ressursane til kloden som vi gjer i dag. Det enklaste vil derfor vere å ta betre vare på det vi har og redusere forbruket.

Slik kan tinga dine vare litt lenger

Små grep for store endringar:

Mindre nytt: Den store endringa er kanskje først og fremst å gjere mindre og færre endringar. Kan du behalde det kjøkkenet du har, i staden for å byte det ut? Kanskje kan du gjere mindre ting som gjev mykje av effekten, men med mindre materialbruk, avfall og kostnader, som å berre byte frontane eller måle? Kan du byte trekk på sofaen i staden for å kjøpe ny? Kan du leve med at ting ser litt slitne og brukte ut og ikkje er siste modell så lenge dei fungerer?

Planlegg for å ha ting lenge: God planlegging kan gjere det enklare å ha ting lenge. Er tinga du kjøper, slitesterke? Er dei mogleg å reparere? Vil dei fungere og vere til nytte i ulike livssituasjonar, til dømes når du flyttar til din neste bustad eller ungane blir større? Kan ein vaske og byte trekket på sofaen eller slipe vekk ei ripe i bordet dersom det skulle bli nødvendig?

Vedlikehald og reparering: Ta vare på tinga du har. Er du glad i handarbeid eller snikring og likar å lage ting sjølv, så lær deg også korleis du kan reparere tinga du allereie har. Vis fram ein eigenreparert ullgenser like stolt som ein nystrikka ein. Vakre reparasjonar er også kunst!
Er du ikkje typen som likar å gjere ting sjølv, finn du heilt sikkert folk som kan hjelpe deg i lokalmiljøet. Å betale for reparasjonar lokalt framfor nye varer frå land langt unna er bra for klimaet, naturen og lokale arbeidsplassar.

Gjenbruk: Å kjøpe brukte ting reduserer både materialbruk, avfall og klimautslepp samanlikna med å kjøpe nytt. Når vi samlar inn, set i stand og sel brukte ting, kan det også gje nye arbeidsplassar i lokalmiljøet.
Klesbyte og arving av klede er også eit godt alternativ til å kjøpe nytt. Ikkje alle ungar har søsken å arve frå eller gje kleda vidare til, men det finst kanskje andre moglegheiter i lokalmiljøet? Mange barnehagar gjev til dømes foreldre høve til å levere inn klede ungane deira er ferdige med, slik at foreldra til mindre ungar kan ta med seg brukte klede gratis. Det er bra for både klima, natur og lommebok.

Resirkulering: Du veit sikkert at plast ikkje skal kastast saman med papir, at elektrisk avfall skal leverast til butikken eller eit eigna mottak, og at alt med pantemerke på skal pantast. Men spør du om materiala er resirkulerte når du kjøper nye produkt? Sjølv om vi kjøper mindre og kjøper brukt, må vi framleis kjøpe nye ting av og til. Når du kjøper produkt som er laga av heilt eller delvis resirkulerte materiale, bidreg du til mindre klimautslepp og ressursforbruk enn ved å kjøpe eit tilsvarande produkt av nye materiale. Du er også med på å skape etterspurnad etter sirkulære løysingar. Det hjelper ikkje om alle leverer inn avfallet sitt til resirkulering om ikkje nokon kjøper dei resirkulerte materiala. Som forbrukar kan du vere med på å skape sirkulære løysingar for framtida ved rett og slett å velje resirkulerte produkt framfor dei som er laga av heilt nye materiale, der det er mogleg.

Bruk klageretten: Du kan klage på ei vare som blir øydelagd i opptil fem år, avhengig av kor lenge det du har kjøpt, er meint å vare ved vanleg bruk. Då sparer du pengar – og hjelper miljøet! Dersom alle hadde brukt klageretten, ville det blitt mindre lønsamt å selje dårlege, lite haldbare ting. Då måtte produsentane auka kvaliteten og laga produkt som heldt lenger.

Med nokre små justeringar unngår du å sprengje matbudsjettet

Maten vår står for ein stor del av klimautsleppa våre, og det å lage mat krev også mykje plass for å dyrke matvekstar og fôr til dyr. Dersom vi skal klare å lage nok mat til alle menneske i verda og samtidig stoppe klimaendringane og ta vare på nok vill natur, må vi ikkje sløse med maten.

Med nokre små justeringar unngår du å sprengje matbudsjettet

Små grep for store endringar:

Planlegg for å unngå matsvinn: Vi har høyrt i mange år at vi skal planleggje og kjøpe inn for heile veka på ein gong for å unngå unødvendig høge utgifter til mat. Ein av grunnane til at dette tipset funkar, er nettopp at god planlegging gjev mindre kasting av mat. Å kjøpe store pakkar kan til dømes vere billegare, men berre dersom du faktisk et opp heile pakken, til dømes ved å planleggje fleire middagar i løpet av ei veke basert på same råvare.

Nokre gonger er det vanskeleg å vite akkurat korleis veka blir, og kven eller kor mange som skal ete middag heime. Då er det smart å basere ein del av måltida på råvarer som held seg lenge, men som likevel kan lagast til raskt, til dømes frosne grønsaker, tørre gryn og pasta og belgvekstar på boks. Blir det ein middag mindre enn planlagt heime, brukar du heller dei ferske tinga som ikkje kan stå lenge i kjøleskåpet, og lèt dei frosne grønsakene liggje i frysaren. Kjem det derimot plutseleg ekstra gjester, er det fort gjort å koke meir pasta og slengje ein boks bønner eller ekstra grønsaker saman med kjøtet i sausen for å få større porsjon.

Et restar i tide: Ta vare på restar og pass på å ete dei i tide. Set du matrestar i kjøleskåpet vil dei ikkje vere haldbare så lenge, så ein god idé er å ha ein fast rutine for å få brukt restane. Til dømes kan du ha dei på brødskiva eller til lunsj dagen etter, gjere dei til ein del av neste middag, eller ha ein fast restemiddag i veka.